Bazylika Świętogórska i klasztor

Bazylika ozdobiona została aż 9 ołtarzami. Spośród nich wyróżnić możemy dwie grupy: ołtarze znajdujące się w prezbiterium (trzy) oraz te znajdujące się pod wielką kopułą (sześć).

OŁTARZE ZNAJDUJĄCE SIĘ W PREZBITERIUM

Ołtarz Wielki

Do jego powstania przyczyniło się uzdrowienie Pisarzowej Ziemi Poznańskiej Heleny z Tworzyańskich Rogalińskiej, która z uwagi na chorą nogę od dziewięciu lat poruszała się o kulach. Wraz ze swym mężem Janem w podziękowaniu za odzyskane zdrowie ufundowali Matce Najświętszej to wspaniałe dzieło.

Ołtarz zbudowany z drewna pokrytego stiukiem, wykonany został w latach 1723 – 1726 przez Ignacego Provisore i Jana Siegwitz’a, mistrzów z Wiednia zamieszkałych we Wrocławiu. Wzorowany był na ołtarzu z kościoła jezuitów we Wrocławiu.

Nad murowanym cokołem wznosi się kondygnacja środkowa dzielona za pomocą kolumn na trzy części. W jej partii środkowej, najszerszej, w ozdobnej niszy umieszczony został Cudowny Obraz Róży Duchownej. Przestrzenie boczne wypełniają figury św. Filipa Neri z gorejącym sercem i św. Ignacego Loyoli ze swym atrybutem w postaci promienistej plakietki IHS z trzema gwoździami. Trzecią kondygnację podkreśloną łukiem przerwanym pośrodku, wypełnia relief Trójcy Świętej adorowanej przez dwa anioły oraz figury śś. Judy Tadeusza i Jana Chrzciciela umieszczone na osiach zewnętrznych. Całość zwieńcza promienista gloria z gołębicą Ducha Świętego oraz dwa aniołki usadowione na gzymsie.

Ołtarz wyposażony został we wspaniałe tabernakulum przypominające swym kształtem rokokową fasadę kościoła. Dzieło wykonane przez złotnika wrocławskiego Tobiasza Plackwitz’a oraz złotnika augsburskiego Johann Hagemair’a w latach 1759 – 1764.

Dzieli się podobnie jak ołtarz na części. Boczne „kolumny” zwieńczone są płonącymi wazami. Część środkowa ozdobiona została symbolami eucharystycznymi – pędami winorośli z gronami oraz kłosami pszenicy. Drzwiczki do serca Tabernakulum ozdobione są srebrnym kielichem okrytym puryfikaterzem oraz pateną z unoszącą się nad nią hostią. Powyżej w niszy ozdobionej anielskimi hermami znajduje się ozdobny krzyż, w czasie nabożeństw zastępowany przez monstrancję z Najświętszym Sakramentem. Całość wieńczy anioł dźwigający krzyż – symbol zwycięstwa nad śmiercią.

Ołtarz Matki Boskiej Bolesnej

W znacznej części fundowany był przez Podczaszego Ziemi Nurskiej Mikołaja Kochowskiego dziedzica Górzna, jest wotum dziękczynnym za uzdrowienie „uschłej ręki”. To niezwykłe wydarzenie dokonało się w dniu poświęcenia kościoła świętogórskiego w roku 1725. Uzdrowiony dziedzic ofiarował Matce Boskiej także srebrną plakietkę wotywną. Ołtarz zawiera cenną pamiątkę po pierwszym świętogórskim kościele – otaczaną czcią figurę Piety – Matki Bolesnej. Wiąże się z nią bardzo ciekawa legenda… Według podania niejaka, Zborowska, dziedziczka Gostynia, a nade wszystko zwolenniczka reformacji, kazała Pietę porąbać a następnie spalić. Okazało się jednak, że uderzenia siekiery nie zdołały figurze zaszkodzić, natomiast, gdy została wrzucona do ognia, to również i on nie uszkodził Piety. Kiedy zauważono, że ani siekiera, ani ogień figury nie zniszczyły, ta została wrzucona do pobliskiej, przydrożnej studni i przysypana ziemią. Odnaleziono ją po około 7, albo jak podaje inne źródło, po 30 latach, w sposób równie niezwykły. W miejscu, w którym zakopano Pietę zaczęły klękać wypasane w pobliżu zwierzęta. Gdy odkopano studnię, znaleziono figurę w doskonałym stanie i przeniesiono uroczyście do świętogórskiego kościoła.

Figura od wieków była obiektem czci. Poświęcono Jej także kaplicę wraz ze studzienką, która znajduje się przy drodze prowadzącej do klasztoru. Wstawiennictwu Maryi z cudownej figury zawdzięczają uzdrowienie Adam Florian Konarzewski, fundator nowego kościoła, a także bł. Edmund Bojanowski. W dowód za cudowne uzdrowienie syna, matka bł. Edmunda złożyła u stóp Piety srebrne wotum – Oko Opatrzności Bożej.

Od 13 czerwca 1999 r. – dnia beatyfikacji bł. Edmunda – ołtarz Świętogórskiej Piety stał się również ołtarzem bł. Edmunda.

W ołtarzu przechowywane są relikwie męczenników rzymskich z początków chrześcijaństwa, które przywiozła ze swej pielgrzymki do Włoch Zofia Konarzewska – fundatorka kościoła.

Ołtarz św. Filipa Neri

Ołtarz poświęcony Założycielowi Kongregacji Oratorium – św. Filipowi Neri (1515 – 1595) stygmatykowi Ducha Świętego, apostołowi Rzymu, reformatorowi życia religijnego w czasach Soboru Trydenckiego, wielkiemu czcicielowi Matki Bożej.

Z budową tego ołtarza wiąże się także niezwykła historia. Bowiem wykonawca wziął tyko część należnych mu pieniędzy, a z reszty należności utworzył wieczysty fundusz na dwie Msze Święte ofiarowane każdego roku za dusze znikąd nie mające ratunku. Dawny obraz zastąpiono w 1868 r. obecnym, który jest kopią malowidła Guido Reniego z filipińskiego kościoła Chiesa Nouva w Rzymie.

Po bokach ołtarza umieszczono figury błogosławionych oratorianów – Jana Juwenalisa Anciny, biskupa Saluzzo i Sebastiana Valfre, przełożonego Kongregacji w Turynie. Ołtarz zamyka relief ukazujący św. Longina dzierżącego trzy włócznie. Nad jego głową aniołek trzyma wieniec laurowy – symbol zwycięstwa odniesionego w męczeńskiej śmierci. Po bokach aniołowie trzymają atrybuty św. Filipa – gorejące serce i bukiet kwiatów. Ten ostatni atrybut wydaje się symbolizować miasto kwiatów, Florencję, miejsce narodzin świętego.

W ołtarzu przechowywane są relikwie męczenników rzymskich z początków chrześcijaństwa, które przywiozła ze swej pielgrzymki do Włoch Zofia Konarzewska – fundatorka kościoła.

OŁTARZE ZNAJDUJĄCE SIĘ POD WIELKĄ KOPUŁĄ

Ołtarz Krzyża Świętego i św. Floriana Męczennika

Pierwsza kaplica po wyjściu z prezbiterium, po lewej stronie dedykowana została Świętemu Krzyżowi i św. Florianowi Męczennikowi. Ołtarz konsekrowany w 1713 r. Prawdopodobnie fundowany przez Kongregację jako wotum za życie fundatora kościoła.

W polu środkowym znajduje się drewniana rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego. Figura pochodząca z 1 poł. XVI w., obok Piety, jest pozostałością z dawnego kościółka. Krucyfiks to trzecia świętość tego niezwykłego miejsca. Przez wieki otaczany aurą cudowności przyciąga także dzisiaj wiernych, szukających wsparcia. Po bokach krucyfiksu ustawiono rzeźby Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty.

Nad krzyżem, w glorii ołtarza znajduje się obraz św. Floriana chroniącego kościół świętogórski przed pożarem. Po bokach obrazu, na przerwanym gzymsie siedzą dwaj aniołowie z narzędziami Męki Pańskiej – włócznią i gąbką. Całość zwieńcza chusta św. Weroniki na tle promienistej glorii.

Obraz św. Józefa i bł. Sebastiana Valfre

Ołtarz powstały w połowie XVIII w. poświęcony św. Józefowi i bł. Sebastianowi Valfre, oratorianinowi z Turynu. W części środkowej znajduje się obraz przedstawiający św. Józefa, którego we śnie przestrzega Anioł, aby nie opuszczał Maryi. Po bokach znajdują się figury rodziców NMP: św. Anny oraz św. Joachima. Górną kondygnację wypełnia fresk ukazujący bł. Sebastiana Valfre. Na gzymsie znajdują się dwa anioły, z których jeden trzyma piłę stolarską, atrybut św. Józefa.

Ołtarz św. Barbary i św. Michała Archanioła

Ołtarz konsekrowany w 1751 r. Część środkową ołtarza wypełnia obraz przedstawiający św. Barbarę, patronkę górników i szczęśliwej śmierci. Według legendy, gdy została skazana na śmierć i uwięziona w wieży z trzema oknami, sam Chrystus miał ją nawiedzić i udzielić komunii świętej. Dlatego ukazana została z palmą męczeństwa, kielichem i wieżą. Po bokach umieszczono figury Rafała Archanioła z Tobiaszem oraz Anioła Stróża prowadzącego dziecko. Gloria ołtarza zawiera fresk przedstawiający św. Michała Archanioła. Na gzymsie spoczywają dwaj Aniołowie – URIEL (według apokryfów żydowskich jeden z czterech archaniołów) oraz GABRIEL. Ołtarz zwieńcza figura św. Grzegorza Wielkiego otoczonego przez dwa popiersia żołnierzy w szyszakach.

Ołtarz św. Karola Boromeusza i św. Erazma Męczennika

Pierwotny ołtarz konsekrowany w 1713 r. dedykowany był tym samym świętym, ale w odwrotnej kolejności. Gdy nowy ołtarz finansował filipin świętogórski ks. Karol Behm, św. Karol Boromeusz „awansował” na pierwsze miejsce. Obraz główny przedstawia św. Karola Boromeusza, kardynała i biskupa Mediolanu, przyjaciela i penitenta św. Filipa Neri. Po bokach figury: św. Rocha z dzieckiem i psem z bochenkiem chleba w pysku oraz otaczanego kultem, chociaż oficjalnie nie wyniesionego na ołtarze Iwo Odrowąża, biskupa krakowskiego, z otwartą księgą w lewej ręce. W drugiej kondygnacji ołtarza znajduje się fresk ukazujący św. Erazma. Ołtarz zwieńcza rzeźba św. papieża w tiarze i z krzyżem papieskim oraz dwa putta. Prawdopodobnie jest to postać św. Piusa V papieża, bliskiego przyjaciela i współpracownika św. Karola Boromeusza.

Ołtarz św. Janem Nepomucena św. Antoniego Padewskiego

Powstał w 1748 r. fundowany przez Zofię Gorzeńską, jako wotum za nawrócenie z kalwinizmu męża Jerzego Gorzeńskiego oraz za szczęśliwie urodzone dziecko. Obraz w części centralnej przedstawia adorację Matki Boskiej z Dzieciątkiem przez świętych patronów. Po zewnętrznej stronie skręconych kolumn ustawiono figury św. Franciszka Ksawerego, patrona misji katolickich i św. Stanisława Kostki, patrona młodzieży. W górnej kondygnacji fresk ukazuje św. Andrzeja Apostoła z charakterystycznym krzyżem.

Ołtarz Matki Boskiej Różańcowej i św. Zofii Wdowy

Kaplica pełniła rolę kaplicy Bractwa Różańcowego istniejącego od 1631 r. przy świętogórskim kościele. Ołtarz konsekrowany w 1713 r. jest prawdopodobnie upamiętnieniem żony głównego fundatora Zofii Konarzewskiej. W części środkowej znajduje się obraz przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem podającym św. Dominikowi różaniec. Pies leżący u stóp świętego oraz rozpalona pochodnia i kula ziemska to symbole zapału i gorliwości w głoszeniu Słowa Bożego oraz wierności w Jego służbie. Po bokach ustawiono rzeźby św. Franciszka z Asyżu i św. Dominika trzymającego różaniec.

W górnej kondygnacji umieszczono obraz ukazujący św. Zofię z trzema córkami. Według tradycji przybyła do Rzymu z córkami Fides, Spes i Caritas (Wiara, Nadzieja i Miłość) aby tam zginąć śmiercią męczeńską. Po bokach obrazu, siedzą dwaj aniołowie, z których jeden trzyma lilię symbolizującą czystość, a drugi wianek z róż oznaczający Różaniec Święty.

Imponująca swymi rozmiarami i walorami, zarówno zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi, jest świętogórska kopuła wieńcząca centralną część kościoła. Nawiązuje ona do włoskich kopuł, które częstokroć można spotkać na tamtejszych świątyniach.

Kopuła (ufundowana przez Teofilę z Leszczyńskich) została zaprojektowana przez Pompeo Ferrari’ego i zbudowana przy współpracy mistrza murarskiego Jana Adama Stier’a. Powstała w latach 1718-31. Z zewnątrz pokryta w 1756 roku miedzianą blachą, która przez lata pokryła się charakterystyczną zielonkawą śniedzią. Na frontowej części czaszy widać również ogromnych rozmiarów herb rodziny Konarzewskich z inicjałami fundatorki miedzi – Weroniki z Konarzewskich Mycielskiej, kasztelanowej poznańskiej.

Kopuła zbudowana jest (podobnie jak sam kościół) na planie ośmioboku. Osadzona została na tzw. tamburze przeprutym 16 potężnymi oknami, które nadają podstawie konstrukcji niezwykłej lekkości i delikatności. Nad zwieńczeniem okien osadzeni zostali aniołowie podtrzymujący tablice z wypisanymi na nich ewangelicznymi 8 błogosławieństwami.

Sama czasza, osadzona na ośmiobocznym cokole, wsparta została na 8 żebrach schodzących się promieniście ku środkowi, gdzie przechodzą w podstawę wieńczącej obiekt latarni.

Kopuła o średnicy 17 metrów ozdobiona została w 1746 roku freskami wykonanymi przez śląskiego malarza Jerzego Wilhelma Neunhertza. Obrazy te przestawiają sceny z życia św. Filipa Neri. I tak widzimy:

• Wyjście Filipa z domu rodzinnego
• Kazanie w kościele św. Dominika w Rzymie
• Chrzest poganina
• Audiencja u papieża Grzegorza XIII w r. 1575
• Stygmat Ducha Świętego
• Cud dokonany przez świętego
• Śmierć św. Filipa w 1595
• Św. Filip w chwale nieba

W scenie audiencji u Grzegorza XIII artysta wymalował swój autoportret w osobie halabardnika ubranego w strój gwardii szwajcarskiej, trzymającego kartusz z napisem łacińskim. Głosi on, że:

Roku 1746 – 20 czerwca zaczęta, a 30 sierpnia ukończona ta malatura przez pana Jerzego Wilhelma Neunhertza za czasu przewielebnego Ojca Michała Ładyńskiego Proboszcza Kongregcyi Oratorij.

Kopuła zwieńczona jest latarnią doświetlającą jej wnętrze i jednocześnie nadającą jej smukłości i lekkości. Na jej szczycie umieszczono złotą kulę z krzyżem. Wewnątrz Neunhertz ukazał Oko Opatrzności Bożej, otoczone kręgiem anielskich główek wśród obłoków. Z Oka Opatrzności wychodzą promienie, które wydają się spływać poprzez kolejne elementy architektoniczne wraz ze światłem słonecznym do nawy kościoła, ogarniając całą przestrzeń świątyni i łącząc w jedną całość liturgię ziemską z liturgią niebiańską.

Podziemia bazyliki świętogórskiej znajdują się pod całym kościołem i od początku były przeznaczone, jako miejsce doczesnego spoczynku ciał zmarłych z rodzin fundatorów oraz członków Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri.

Swoim kształtem powtarzają układ architektoniczny części naziemnej. Część centralna nakryta jest spłaszczonym sklepieniem kopulastym, przeprutym ośmioma korytarzami. W kryptach znajduje się kilkaset trumien z ciałami zmarłych filipinów oraz zasłużonych dla Świętej Góry. Większość trumien jest doskonale widoczna, ponieważ znajdują się w bocznych korytarzach i oddzielone są od głównego chodnika jedynie kratami. 

Przestrzeń pod prezbiterium została przeznaczona wyłącznie na miejsce wiecznego spoczynku zmarłych z rodzin fundatorów.

Po prawej stronie od wejścia znajduje się wyjątkowa krypta – mieszcząca tylko 1 trumnę. Jest to miejsce spoczynku Sługi Bożego ks. Wawrzyńca Kuśniaka – wieloletniego przełożonego klasztoru (zmarłego w opinii świętości) i kandydata na ołtarze.

Podziemia do dzisiaj pełnią funkcję cmentarza własnego zmarłych oratorianów. Ich trumny zamurowywane są w przejściach pod ścianami zewnętrznymi.

Podziemia udostępnione są do zwiedzania (po uprzedniej prośbie w klasztorze).